"O belo e vello Portomarín"

Asulagaron os soños, emerxeron os recordos. Triste pasado, seco presente.

Loce o sol. Unha constante dos últimos meses que conleva que a auga comece a escasear, que os ríos se convertan en regatos e o nivel dos embalses descenda. Tanto é así que o pasado emerxe de lugares como Portomarín (Lugo), que alá polos anos 60 viu como a súa vila orixinal, declarada Conxunto Artístico Nacional (1946), quedase sumerxida baixo as augas do embalse de Belesar.

Casas, negocios, arquitectura artística e popular, hortas, viñedos, o cemiterio (previo traslado dos corpos)... quedaron baixo as augas do que é o segundo embalse hidroeléctrico máis grande de Europa, mudando os soños e o trascorrer do día a día dos veciños que deberon mudarse ao novo pobo. A nova vila segue unha estética tradicional e garda entre as súas rúas construccións rescatadas daquel antigo Portomarín, como a igrexa de San Xoán, cuxas pedras foron numeradas e trasladadas unha a unha á nova vila, a igrexa de San Pedro, os pazos do Conde de Maza, Pimentales ou Berbetero ou o arco que preside a entrada do pobo é que formaba parte da ponte romana.

Paso obrigado do Camiño de Santiago, o antigo Portomarín emerxe hoxe amosando o engado dos esqueletos das construccións que nun tempo estiveron cheas de vida dando forma aos dous barrios separados polo Miño. Entre eles, a base dun palco da música que nos días de festa reunía ao pobo para escoitar e bailar ao son da banda; os piares base que serviron para acoller a igrexa provisional; a fábrica da luz que iluminaba as noites dos veciños ou as vivendas da antiga aldea de Ferreiroá.

Paseando polo que sería o seu coqueto malecón, un pode regresar ao pasado da man dos dez paneis instalados para informar aos visitantes (en tres idiomas) do que fora a vila. Neles recóllese unha descripción dos lugares máis emblemáticos e están acompañados por un código QR que trae aos trebellos imaxes do "belo e vello Portomarín", segundo rezan. Un bo aproveitamento turístico para un un triste pasado e seco presente contra o que non se pode loitar.

As pantasmas das ruinas da vila e os troncos de árbores mortas contrastan co verde tapiz que comeza a medrar. Unha estampa que non deixa de ser fermosa e atraer a miles de visitantes que se mesturan cos peregrinos a Santiago e que se ven sorprendidos polo encanto dunha vila con dúas facianas, a do pasado e a do presente.

Dende as terras altas do Monte do Cristo onde se levanta o novo Portomarín, os veciños ven dende mediados do século XX (1962) a  vella vila e, con nostalxía e tristeza, contan a fillos e netos como era a vida alí, antes de que o Miño volva a engulir as ruinas por quen sabe canto tempo e as xacias volvan a dominar as augas.

Outro dos reclamos de Portomarín é a Festa da Augardente que se celebra o día de Pascua (no 2018 a súa 48 edición) e que atrae a miles de persoas a degustar a espirituosa bebida.

Non moi lonxe da vila ubícase o Castro de Castromaior, a pé do Camiño de Santiago, no que as rúas transversais dividen os edificios de planta cuadrangular e esquinas redondeada. Unha importante testemuña da historia máis antiga da que se excavaron dous dos seis recintos co que conta, descubrindo e reconstruíndo parte de murallas e vivendas.

E baixo o intenso azul do ceo emprendemos o regreso. Na retina, fermosas imaxes. No maxín, o día a día dunha vila asulagada.

Aluméame luniña

Castelo de Sande

Aguanta. Non te derrubes. Aguanta un pouco máis. Se non te viñeches abaixo en todos estes anos, non o fagas agora. Aguanta ata que aos que lle compete (todos) se poñan de acordo e che den o valor que ti mereces.

Se che serve de consolo, na miña mente e no meu corazón (e dou fé que no de moita máis xente) non vas esmorecer. Formas parte do "skyline" do lugar que me viu nacer e medrar. Es o* protagonista dunha chea de excursións e agochas un feixe de segredos de todo tipo e lendas. 

Lembro como eras o destino de moitas tardes de verán. Ata os teus pés íamos, de paseo ou en bici e, dende  alí, dábamos comezo ao non pouco arriscado e complicado ascenso en tramos, gabeando polas pedras, polo "mellor" camiño ata chegar a túa raíz. 

Unha vez alí arriba, sentíndonos felices de acadar a cumbre, desfrutábamos das vistas coa que a túa posición elevada nos agasallaba (e agasalla) e repoñíamos forzas en improvisadas merendas (cada un de nós, con 100 pesetas... menudo banquete facíamos!). Mirábamos, cheos de curiosidade, as marcas das pedras que che dan forma e esa ventá... que agocharías dentro? que contarías se as pedras falasen? que teñen de certo as lendas que nos contaban sobre ti? onde están a trabe de ouro? e a de ferro? e os teus túneles que comunicaban con outros lugares? Canto misterio envolves... e ese é un valor incalculable.

A miña xeración non foi a primeira en subir, en peregrinar ata a túa aba, sorteando pedras, pero cecáis sexa das penúltimas. Dichoso despoboamento! Non fai falla máis que mirar a un lado e ao outro e contar casas valeiras. Moitos dos que tiñan mil cousas que contar sobre ti xa non están, e a maioría dos que están xa non contan con folgos suficientes para gabear para verte de preto. Xente nova, pouca, moi pouca.

Pero ti segues aí, rexa e forte, medio cuberta por enredadeiras que, cecáis, conforman un natural corsé que non deixa que te veñas abaixo. Aí estás, observando o trascorrer do día a día dos que fican no pobo

e recibindo aos que imos de cando en cando, como un faro que alumea o raigame que nunca se debe perder de vista. Por eso, ao chegar, ao cruzar o cartaz que anuncia "Sande", a primeira ollada é a dereita, ao alto, e comprobar que segues aí, impasible ante o paso do tempo. 

Noites de treboada e lóstregos, tremores de terra, naturais e "non tan naturais", noites de lúa chea, aquelarres e meigas non puideron contigo. Por eso e por moito máis, aguanta. Non te derrubes. 

"Castelo de Sande

pernas de avión

cantas terras vexo

todas miñas son"

Aluméame luniña

* Para nós non é Torre, é Castelo

Tal día coma hoxe...

Tal día coma hoxe, fai dous anos, Lobo e máis eu puñamos mochila ás costas e emprendíamos ruta. Unha ruta que, como unha constante na miña vida, poucas persoas sabían que ía facer e foi no último momento cando o fixen “público”, e a non demasiada xente. Por eso de non preocupar nin que ninguén tentase (dende o cariño) quitarme a idea.

Tal día coma hoxe comezábamos o Camiño. O noso Camiño. Mochila e alforxas preparadas para facer fronte a cinco (si, no noso caso cinco*) etapas que sabía onde acabarían pero non como. Do que si estaba segura é de que non tiña presa por percorrelo. O motivo? Non hai un só: relixioso, atoparme, pensar, camiñar, buscar unha conexión, satisfación persoal…

Foron cinco etapas nas que houbo tempo para todo. Descubrir paisaxes fermosas, momentos nos que desfrutar da soidade, espazos nos que meditar, medo a non seguir o Camiño marcado, anécdotas con Lobo (venme a cabeza cando saíu dun campo de millo, en todo o seu esplendor, sen as súas alforxas ou como os “amigos camiñantes” sabían se pasáramos facía pouco polos pobos en función do ladrido dos cans do lugar)… e a xente, a xente do Camiño.

Alén da que compartimos parte das etapas, a que saía ao noso paso, coas que cadrabámos nos albergues, os hospitaleiros… unha chea de persoas de diferentes recunchos, de países que ían dende o Xapón a Australia, pasando por Alemaña, Italia ou Portugal e, por suposto, España. Aínda que aí o protagonista foi Lobo. Mimadriña a de fotos nas que debe saír! Mágoa de non ter eu retratos da cada cara, cada sorriso e cada xesto de amizade que recibimos.

Tiven tempo para falar conmigo mesma, para ordear a miña cabeza… aínda que de pouco me servíu, porque logo é a vida a que marca o Camiño como ela quera. Se me paro a pensar, son moitas as imaxes que me veñen, as sensacións indescriptibles, ese desexo de que non acabase e a tristura ao pensar que chegaba ao seu final, querendo alongalo camiñando máis paseniñamente.

Quédome con unha que resume todo.

A chegada ao Obradoiro, o momento en que lle dixen ao ouvido a Lobo: “chegamos Lobo, chegamos”, e el, como se me entendese (pensó que ata sorriu), comezou a darme lambetazos na cara para secar as miñas bágoas. Bágoas de emoción ou de final de algo que supuxo un pequeño gran reto persoal. E como os que alí xa estaban, tras o seu Camiño, se achegaban para dar a noraboa.

Mágoa que se nos esté complicando o de repetir experiencia… pero haberá tempo, de seguro.

Bo Camiño!

Aluméame luniña

*O tema albergues e animais está moi pouco preparado. Algúns deles non admiten animais e, hoxe en día, penso que é un grande erro. Cada vez hai máis xente que fai o Camiño cos seus compañeiros e sería boa idea que se aceptasen. Penso que ningún de nós pide “durmir con eles”, pero si un espazo onde eles poidan facer noite ou, polo menos, que os acepten.